Słowniczek pojęć to miejsce, gdzie będą umieszczane definicje powszechnie używanych skrótów w dziedzinie nożownictwa. Poszczególne definicje będą zamieszczane w miarę ich pojawiania się w artykułach.

EDC – jest to akronim angielskich słów Every Day Carry, czyli po prostu nóż noszony na co dzień. Nie ma reguły mówiącej, że to ma być wielofunkcyjny scyzoryk. Każdy wybiera go wedle upodobania

HRC – jednostka twardości stali mierzona w skali Rockwella. Zakres skali wynosi od 20 dla miękkich stopów do 100 dla stali hartowanych. W praktyce ostrza noży mają twardość na poziomie 55-65HRC. Test wykonywany jest za pomocą diamentowego stożka 120° wciskanego w stal z określoną w normie siłą. Powstałe zagłębienie jest mierzone, a wynik przedstawiony w jednostkach HRC.

Penblade – małe ostrze, historycznie używane do ostrzenia gęsiego pióra, które służyło do pisania. Ostrze musiało być cienkie i bardzo ostre. To używane na co dzień nie nadawało się, bo zwyczajnie tępiło się podczas wykonywania codziennych czynności. Dlatego zaczęto dodawać drugie, mniejsze, które utrzymywano w należytej ostrości. Dziś raczej traktuje się je jako zapasowe lub do przeznaczone do precyzyjnych prac.

RODZAJE STALI DO PRODUKCJI NOŻY

Stale nierdzewne:

420 – amerykańska stal wysoce odporna na rdzewienie. Popularna w produkcji noży budżetowych i innych wymagających wysokiej odporność na utlenianie, np. noże dla płetwonurków.
C: 0,15-0,4; Cr: 12-14; Mn: 0,35-1,0; P: 0,03-0,04; S: 0,03; Si: 0,3-1,0; Cu: 0,09

4034 – niemiecka stal będąca alternatywą dla 420HC

420HC – amerykańska stal będąca modyfikacją stali 420, w której zwiększono zawartość węgla. Stąd symbol HC – High Carbon. Stal ta charakteryzuje się bardzo dobrym stosunkiem parametrów do ceny.
C: 0,46; V: 0,30; Cr: 13,00; Mn: 0,40; Si: 0,40; P: ?; S: ?

420J2 – budżetowa stal o bardzo wysokiej odporności na korozję. Znajduje zastosowanie w nożach do steków oraz jako zewnętrza warstwa laminatów. Rzadziej stosuje się ją jako materiał podstawowy na ostrza.
C: 0,15-0,35; Cr: 12-14; Ni: 1,00; Mn: 1,00; Si: 1,00; P: 0,04; S:0,03

420MoV – niemiecka stal wysokiej jakości, jedna z najpopularniejszych wśród niemieckich producentów noży kuchennych. Używana powszechnie w wysokiej jakości nożach myśliwskich (Puma, Muela). Często mylona z 440A, z racji podobnego składu chemicznego.
C: 0,45-0,55; V:0,10-0,20; Cr: 14,00-15:00; Mo: 0,50-0,80; Mn: <1,00; P: <0,04; S: <0,015; Si:<0,75

440 – amerykańska stal o zwiększonej zawartości węgla w stosunku do 420, co powoduje, że jest od niej twardsza. Występuje w trzech odmianach: A, B i C; różniących się zawartością węgla. Im jest go więcej tym stal jest twardsza, ale kosztem odporności na korozję.
440A – C: 0,65-0,75; Cr: 16,00-18,00; Mo: 0,75; Mn: 1,00; P: 0,04; S: 0,03; Si: 1,00
440B – C: 0,75-0,95; Cr: 16,00-18,00; Mo: 0,75; Mn: 1,00; P: 0,04; S: 0,03; Si: 1,00
440C – C: 0,95-1,20; Cr: 16,00-18,00; Mo: 0,75; Mn: 1,00; P: 0,04; S: 0,03; Si: 1,00

AUS-6, AUS-8, AUS-10 – japoński odpowiednik stali 440. Podobnie jak 440 występuje w trzech odmianach różniących się przede wszystkim zawartości węgla:
AUS-6 – C: 0,55-0,65; V: 0,10-0,25; Cr: 13,00-14,50; Mn: 1,00; Ni: 0,49; P: 0,04; S: 0,03; Si: 1,00
AUS-8 – C: 0,70-0,75; V: 0,10-0,26; Cr: 13,00-14,50; Mo: 0,10-0,30; Mn: 0,50; Ni: 0,49; P: 0,04; S: 0,03; Si: 1,00
AUS-10 – C: 0,95-1,10; V: 0,10-0,27; Cr: 13,00-14,50; Mo: 0,10-0,31; Mn: 0,50; Ni: 0,49; P: 0,04; S: 0,03; Si: 1,00

2CR13 – chiński odpowiednik stali 420

4Cr13 – wysoce odporna na korozję, budżetowa stal wpisująca się pomiędzy 420, a 420HC.
C: 0,36-0,45; Cr: 12,00-14,00; Mn: 1,00; Ni: 0,60; P: 0,040; S: 0,030; Si: 1,00

4H13 – polska stal o dużej odporności na korozję i pozwalająca się zahartować do wysokich twardości. Jest porównywalna z francuską stalą X46Cr13.
C: 0,50; Cr: 14,50; Mn: 1,00; P: 0,04; S: 0,02; Si: 1,00

7CR17 – chiński odpowiednik stali 440A

8Cr13MoV – bardzo chwalona, budżetowa stal będąca chińskim odpowiednikiem japońskiej stali AUS8. Często również porównywana do 440B. Powszechnie używana przez szanowanych producentów w tańszych nożach. Charakteryzuje się bardzo dobrym współczynnikiem jakości do ceny.
C: 0,70-0,80; V: 0,10-0,25; Cr: 13,00-14,50; Mo: 0,10-0,30; Mn: 1,00; Ni: 0,20; P: 0,040; S: 0,030; Si: 1,00

8Cr15MoV – podobnie jak 8Cr13MoV, budżetowa stal porównywana to AUS8.
C: 0,70-0,75; V: 0,10-0,26; Cr: 13,00-14,50, Mo: 0,10-0,30; Mn: 0,50; Ni: 0,49; P: 0,04; S: 0,03; Si:1,00

D2 – stal narzędziowa, często nazywana półnierdzewną. Wynika to z zawartości węgla przekraczającej dopuszczalną w normie wartość przez co nie kwalifikuje się jako stal nierdzewna. Mimo tego ma przyzwoitą odporność na korozję, nie tak dobrą jak typowe stale nierdzewne, ale zdecydowanie wyższa niż jakiekolwiek stale węglowe. Ponadto ma dobre właściwości mechaniczne i bardzo dobrze trzyma ostrość.
C: 1,50-1,60; V: 0,90-1,10; Cr: 11,50-12,00; Mo: 0,60-0,90; Mn: 0,15-0,45; P: 0,00-0,03; S: 0,00-0,03; Si: 0,10-0,40

US2000MC – stal narzędziowa o parametrach porównywalnych z D2, ale o większej odporności na uszkodzenia w wyniku uderzeń mechanicznych. Charakteryzuje się wysoką twardością i przeciętną odpornością na rdzę.
C: 1,1%; Cr: 7,8%; V: 2,4%; Mo: 1,6%; Si: 1,2%; W: 1,1%; ? ? ?

CoS – wysokiej jakości nowoczesna japońska stal kobaltowa stosowano właściwie wyłącznie przez firmy Fällkniven i Spyderco. Topowa twardość to 60-62 HRC. Charakteryzuje się bardzo dobrymi właściwościami mechanicznymi i przeciętną odpornością na korozję.
C: 1,1%; Cr: 16%; Co: 2,5%; Mo: 1,5%; W: 0,3%; V: 0,3%; P: 0%; Si: 0%

CPM154 – najwyższej jakości amerykańska stal zaliczana do grupy nazywanej superstalami. Domieszkowana wanadem i wolframem przez co posiada bardzo dobre właściwości mechaniczne. Jest to w rzeczywistości modyfikacja znanej stali 154CM ale wytworzona w bardzo zaawansowanym (i drogim) procesie CPM, dzięki któremu rozłożenie poszczególnych cząsteczek w stali jest bardziej równomierne.
C: 1,05; W: 0,00-0,40; V: 0,00-0,40; Cr: 13,5-14,00; Mo: 4,00; Mn: 0,50; P: 0,03; S: 0,03; Si: 0,30-0,80

X38CrMo14 – stal o stosunkowo niewielkiej zawartości węgla, dzięki temu zachowuje wysoką nierdzewność i udarność. Jest średnia pod każdym względem.
C: 0,36-0,42; Cr: 13,00-14,50; Mo:0,60-1,00; Mn: 1,00; P: 0,040; S: 0,015; Si: 1,00

X46Cr13 – francuska stal o dużej odporności na korozję i pozwalająca się zahartować do wysokich twardości.
C: 0,43-0,50; Cr: 12,50-14,50; Mn: 1,00; P: 0,040; S: 0,015; Si: 1,00

X55CrMo14 – niemiecka stal wykorzystywana w wysokiej jakości nożach kuchennych oraz szwajcarskich scyzorykach. Charakteryzuje się niezłym trzymanie ostrza i łatwym ostrzeniem.
C: 0,48-0,60; V: 0,00-0,15; Cr: 13,0-15,0; Mn: 1,00; P: 0,040; S: 0,015; Si: 1,00.

X50CrMoV15 – patrz 420MoV.

X39Cr13 – niskowęglowa niemiecka stal porównywalna ze stalą 420.
C: 0,35-0,45; Cr: 12,0-14,0; Mo: 0,5; Mn: 0,35-1,0; Ni: 0,6; P: 0,04; S: 0,035; Si: 0,3-1,0

X20Cr13 – stal wysoce odporna na korozję, wykorzystywana raczej w budżetowych nożach.
C: 0,15-0,36; Cr: 12,0-14,0; Mn: 1,0; Ni: 1,0; P: 0,04; S: 0,03; Si: 1,0

Sandvik 12C27 – szwedzka stal z bardzo czystego stopu (posiada bardzo mało zanieczyszczeń). Powszechnie wykorzystywana w nożach skandynawskich i francuskich.
C: 0,60; Cr: 13,5; Mn: 0,40; P: 0,03; S: 0,02; Si: 0,40

Sandvik 14C28N – szwedzka stal z bardzo czystego stopu, zaprojektowana specjalnie na ostrza noży. Powszechnie wykorzystywana w wysokiej jakości nożach skandynawskich i francuskich. Dzięki domieszce azotu zwiększono odporność na korozję oraz twardość (względem 12C27).
C: 0,62; Cr: 14,00; Mn: 0,60; N:0,11; P:0,025; S: 0,010; Si: 0,20

Sandvik 19C27 – szwedzka stal z bardzo czystego stopu, popularna wśród japońskich nożowników. Jest często nazywana budżetową wersją stali VG10.
C:0,95; Cr: 13,50; Mn: 0,70, P: 0,025; S: 0,010; Si: 0,40

LV-03 – stal używana przez firmę Lone Wolf Knives o identycznym składzie jak Sandvik 19C27

VG5 – japońska stal nierdzewna. Bardzo popularna w japońskich nożach kuchennych.
C: 0,70-0,80; V: 0,10-0,20; Cr: 13,00-15,00; Mo: 0,20-0,40; Mn: ?; Ni: 0,00-0,25; P: ?; S: ?; Si: ?

VG10 – wysokiej jakości japońska stal nierdzewna, która dzięki wanadowi w składzie zachowuje bardzo dobre właściwości mechaniczne i dobrze trzyma ostrość. Bardzo popularna w japońskich nożach kuchennych, chętnie wykorzystywana przez rzemieślników, ale również i dużych producentów. Ze względu na restrykcje w imporcie niemal wszystkie noże wykorzystujące tą stal są produkowane w Japonii.
C: 0,95-1,05; V: 0,10-0,30; Cr: 14,50-15,50; Mo: 0,90-1,20; Co: 1,30-1,50; Mn: 0,50; P: 0,03; S: ?; Si: ?.

SGPS – wysokiej jakości japońska stal proszkowa. Charakteryzuje się bardzo dobrymi parametrami mechanicznymi przy zachowaniu przyzwoitej odporności na korozję. Stosowana przez firmę Fällkniven.
C: 1,25-1,45; V: 1,80-2,20; Cr: 14,00-16,00; Mo: 2,30-3,30: P: 0,03; S: 0,03; Si: 0,50

3G – laminat z rdzeniem wykonanym ze stali SGPS oraz stalą VG5 na zewnątrz. Jest to stal stosowana przez Fällknivena.

Stale węglowe:

1095 – prosta i niezwykle popularna stal węglowa. Szybko koroduje, ale ma ponadprzeciętne właściwości mechaniczne. Ma zwykle wysoka twardość ok 58-60 HRC, ale niektórzy hartują ją nawet do wartości 65 HRC.
C: 0,90-1,03; Mn: 0,30-0,50; P: 0,030; S:0,050

White Paper Steel (Shirogami) – zbiór japońskich stali węglowych, które są najbardziej zbliżone do tych, z których niegdyś wykuwano miecze samurajskie. Bardzo czysty stop. Wysoka twardość. Bardzo popularna w japońskim nożownictwie. Nazwa pochodzi od koloru papieru w jaki od lat pakuje ją producent (Hitachi).
Shirogami1 – C: 1,25-1,35; Mn: 0,20-0,30; P: 0,025; S: 0,004; Si: 0,10-0,20
Shirogami2 – C: 1,05-1,15; Mn: 0,20-0,30; P: 0,025; S: 0,004; Si: 0,10-0,20
Shirogami3 – C: 0,80-0,90; Mn: 0,20-0,30; P: 0,025; S: 0,004; Si: 0,10-0,20

Blue Paper Steel (Aogami) – zbiór japońskich stali węglowych opartych o Shirogami,  domieszkowane wolframem i chromem. Dzięki temu posiadają wszystkie cechy Shirogami ale dodatkowo mają większą odpornośc na ścieranie i lepsza agresję cięcia. Nazwa pochodzi od koloru papieru w jaki od lat pakuje ją producent (Hitachi).
Aogami1 – C: 1,25-1,35; W: 1,50-2,00; Cr: 0,30-0,50; Mn: 0,20-0,30; P: 0,025; S: 0,004; Si: 0,10-0,20
Aogami2 – C: 1,05-1,15; W: 1,00-1,50; Cr: 0,30-0,50; Mn: 0,20-0,30; P: 0,025; S: 0,004; Si: 0,10-0,20
Aogami Super – C: 1,40-1,50; W: 2,00-2,50; V: 0,30-0,50; Cr: 0,30-0,50; Mn: 0,20-0,30; P: 0,025; S: 0,004; Si: 0,10-0,20

SK Steel – zbiór japońskich stali narzędziowych o dobrych parametrach mechanicznych.
SK1 – C: 1,30-1,50; Cr: 0,00-0,30; Mn: 0,10-0,50; Ni: 0,00-0,25; P: 0,030; S: 0,030; Si: 0,10-0,35; Cu: 0,00-0,25
SK2 – C: 1,10-1,30; Cr: 0,00-0,30; Mn: 0,10-0,50; Ni: 0,00-0,25; P: 0,030; S: 0,030; Si: 0,10-0,35; Cu: 0,00-0,25
SK3 – C: 1,00-1,10; Cr: 0,00-0,30; Mn: 0,10-0,50; Ni: 0,00-0,25; P: 0,030; S: 0,030; Si: 0,10-0,35; Cu: 0,00-0,25
SK4 – C: 0,90-1,00; Cr: 0,00-0,30; Mn: 0,10-0,50; Ni: 0,00-0,25; P: 0,030; S: 0,030; Si: 0,10-0,35; Cu: 0,00-0,25
SK5 – C: 0,80-0,90; Cr: 0,00-0,30; Mn: 0,10-0,50; Ni: 0,00-0,25; P: 0,030; S: 0,030; Si: 0,10-0,35; Cu: 0,00-0,25
SK6 – C: 0,70-0,80; Cr: 0,00-0,30; Mn: 0,10-0,50; Ni: 0,00-0,25; P: 0,030; S: 0,030; Si: 0,10-0,35; Cu: 0,00-0,25
SK7 – C: 0,60-0,70; Cr: 0,00-0,30; Mn: 0,10-0,50; Ni: 0,00-0,25; P: 0,030; S: 0,030; Si: 0,10-0,35; Cu: 0,00-0,25

XC75 – prosta stal węglowa. Przy właściwej obróbce termicznej pozwalająca osiągnąć bardzo dobre właściwości mechaniczne.
C: 0,80; Mn:0,70; P:0,03; S: 0,05

XC90 – stal wysokowęglowa o niskiej odporności na korozję, ale bardzo dobrych parametrach mechanicznych. Jej główną zaletą jest wysoka odporność na na pękanie przy obciążeniu dynamicznym.
C: 0,9-0,93; Mn: 0,3-0,65; P: 0,03-0,035; S: 0,035-0,05; Si: 0,35

T12 – stal wysokowęglowa stosowano do produkcji noży każdej wielkości. Ma bardzo dobre właściwości tnące ale niską odpornośc na uderzenia mechaniczne.
C:1,15-1,25; Mn: 0,10-0,40; P: 0,030; S:0,030; Si: 0,10-0,30

 

BLOKADY OSTRZA

Slip joint – blokada sprężynowa. Stosowana powszechnie w scyzorykach i eleganckich nożach składanych. Nie jest to blokada „pełną gębą”, bo nóż można łatwo złożyć przykładając niewielką siłę. Jej funkcją jest raczej utrzymanie narzędzia na miejscu zarówno w pozycji złożonej, jak i rozłożonej.

Liner lock – blokada realizowana za pomocą sprężystego linera, który zapada się w puste miejsce za ostrzem po jego rozłożeniu. Konstrukcja bardzo prosta, ale wyjątkowo wytrzymała. Zwolnienie blokady następuje poprzez jej naciśnięcie w odpowiednim miejscu. Sprężyna blokady często jest używana również do utrzymania ostrza w pozycji zamkniętej.

Frame lock – blokada mechanicznie bardzo podobna do Liner lock. Różnica polega na tym, że listek blokady nie znajduje się na linerze, tylko bezpośrednio na okładce wykonanej najczęściej ze stali lub tytanu.

 

 

Back lock – blokada na grzbiecie rękojeści wbudowana w sprężynę. Po pełnym otwarciu ostrza sprężyna zapada się w wycięcie w tylnej części głowni. Zwolnienie blokady następuje przez podważenie sprężyny. Dźwignia zazwyczaj umieszczona jest w tylnej części rękojeści.

Virobloc – blokada opracowana w 1955 roku i udoskonalona w 2000 przez francuską firmę Opinel. Jest prosta i skuteczna. U nasady zamontowany jest obrotowy pierścień, który w pozycji neutralnej umożliwia swobodny ruch głowni. Po jego obróceniu ostrze jest blokowane.

 

PROFILE GŁOWNI NOŻA

spear point – głownia o profilu symetrycznym. Krzywizna brzucha oraz grzbietu są względem siebie takie same. Tego typu ostrze zazwyczaj posiada tylko jedną krawędź tnącą. Szczególnym przypadkiem jest sztylet, czyli nóż z głownią naostrzoną z obydwu stron.

drop point – głownia o wyraźnie zaznaczonym, łukowatym kształtem ostrza. Górna linia ostrza opada w dół od rękojeści tworząc solidny czubek. Profil bardzo uniwersalny i powszechnie stosowany właściwie we wszystkich rodzajach noży.

sheep’s-foot – ostrze o prostej krawędzi tnącej na całej długości. Górna część  ostrza blisko czubka gwałtownie załamuje się. Historycznie tego typu ostrze służyło do pielęgnacji owczych kopyt. Dziś również stosuję się je w nożach ratowniczych. Brak czubka umożliwia przecinanie ubrań ofiar wypadków bez obawy o zranienie. Bardzo dobrze sprawdzają się do precyzyjnej pracy w drewnie.

spay-point – ostrze o charakterystycznym kształcie z wyraźnym ścięciem przy czubku. Pierwotnym zastosowaniem takiego profilu była sterylizacja małych zwierząt hodowlanych.

 

RODZAJE SZLIFÓW

a) szlif płaski (ang. flat) – najprostszy szlif powszechnie używany w nożach. Zwężanie ostrza rozpoczyna się na pewnej wysokości tworząc równomierny klin. Wysokość szlifu może być różna. Jeśli rozpoczyna się blisko grzbietu ostrza to jest mowa o szlifie wysokim, jeżeli blisko krawędzi tnącej to o szlifie niskim. Tego typu ostrza są wytrzymałe, jednak mają przeciętne właściwości tnące.

b) szlif wklęsły (ang. hollow grind) – Zwężanie ostrza rozpoczyna się na pewnej wysokości, ale w odróżnieniu od szlifu płaskiego nie odbywa się po linii prostej, ale po łuku tworząc powierzchnię wklęsłą. Tutaj również można wyróżnić szlify wysokie i niskie. Takie ostrza mają bardzo dobre właściwości tnące, zwłaszcza do wysokości szlifu, są jednak słabsze od tych ze szlifem płaskim.

c) szlif wypukły (ang. convex grind) – Zwężanie ostrza odbywa się po łuku wypukłym. Takie ostrza są bardzo wytrzymałe i odporne na wykruszenia.

d) szlif zerowy (ang. zero grind) – Zwężanie ostrza odbywa się na całej wysokości po obu stronach w linii prostej. Takie ostrza mają bardzo dobre właściwości tnące, ale są bardziej delikatne i podatne na uszkodzenia.

e) szlif jednostronny (ang. chisel grind) – Szlif podobny do płaskiego, ale wykonany tylko z jednej strony.